19 maart 2020 Overmacht & Covid-19

Het Corona-virus Covid-19 verspreidt zich razendsnel. Naast de enorme impact op de volksgezondheid, worden ook onze bedrijven méér en méér geconfronteerd met de gevolgen van het virus. Leveringen worden uitgesteld of geannuleerd, werken worden stopgezet, productie-eenheden liggen stil, personeel kan niet meer komen werken (zie ook hier), materialen zijn niet meer voorradig, evenementen worden afgelast, betalingstermijnen worden niet meer nageleefd, enz.

De vraag is of een onderneming die haar contractuele verplichtingen niet langer nakomt onder verwijzing naar het Corona-virus, zich zonder meer kan beroepen op ‘’overmacht’’. Het antwoord is genuanceerd.

• Overmachtsclausule in uw contract ?

In de eerste plaats moet u nagaan of uw contract of de toepasselijke algemene voorwaarden een zogenaamde overmachtsclausule bevatten. Dergelijke clausules omschrijven vaak wat in uw specifieke contractuele context als overmacht beschouwd wordt en wat de concrete gevolgen ervan zijn.

Het Corona-virus zal u evident niet met naam en toenaam aantreffen in een overmachtsclausule, maar doorgaans worden gebeurtenissen zoals “epidemie”, “pandemie” of “ziekte” wel degelijk vermeld in de opsomming van overmachtsituaties.

Ook de gehanteerde bewoordingen zijn van belang : is er in het contract of de algemene voorwaarden sprake van een loutere verhindering om de verbintenissen na te komen om van overmacht te kunnen spreken, of wordt er een werkelijke onmogelijkheid vereist om deze verbintenissen na te komen ? Juridisch maakt dit een wereld van verschil.

Kijk dus in eerste instantie goed na wat het contract of de toepasselijke algemene voorwaarden bepalen omtrent overmacht.

Een voorbeeldclausule die men wel eens tegenkomt : ‘’Ingeval van overmacht heeft (…) het recht om, zonder enige schadevergoeding verschuldigd te zijn, de bestelling, het onderhoud of de herstelling volledig of gedeeltelijk niet uit te voeren of de uitvoering ervan uit te stellen. Overmacht omvat o.m. staking, lock-out, oorlog, mobilisatie, blokkade, opstand, epidemies, weersomstandigheden, machinebreuk, brand, ontploffingen, iedere oorzaak die de regelmatige levering door onze leveranciers verhindert, en alle omstandigheden die een essentiële wijziging van de economische toestand teweeg brengen, alsook alle gelijkaardige gebeurtenissen die onze onderneming dan wel haar onderaannemers of leveranciers zouden ondergaan.’’

• Overmacht

Bevatten uw contract of de toepasselijke algemene voorwaarden geen overmachtsclausule of brengt deze geen of niet voldoende duidelijkheid, dan bieden het Burgerlijke Wetboek en de wijze waarop overmacht door rechtspraak en rechtsleer ingevuld wordt, de oplossing.

Zo stelt artikel 1147 van het Burgerlijk Wetboek dat er geen aanleiding is om een schuldenaar wegens contractbreuk te veroordelen als de niet-nakoming het gevolg is van een vreemde oorzaak die hem niet kan worden toegerekend, en voegt artikel 1148 van het Burgerlijk Wetboek daaraan toe dat een schuldenaar geen schadevergoeding verschuldigd is wanneer hij door overmacht of toeval verhinderd is geworden zijn verbintenis na te komen.

Maar wat houdt overmacht dan in ? In het Belgische recht is er sprake van ‘’overmacht’’ wanneer men te maken heeft met een voorval waarop de schuldenaar van de verbintenis geen vat heeft of behoorde te hebben, en dat een onoverkomelijk beletsel uitmaakt voor de nakoming van de verbintenis. Het moet gaan om een externe en onvoorziene omstandigheid die de nakoming van de verbintenis onmogelijk maakt en die niet aan de schuldenaar van de verbintenis kan verweten worden.

Of het Corona-virus en haar gevolgen als overmacht kunnen beschouwd worden, moet van geval tot geval beoordeeld worden, rekening houdende met de specifieke elementen van de zaak.

Het lijdt bijvoorbeeld geen twijfel dat voor lopende overeenkomsten die reeds jaren of maanden geleden aangegaan werden, de uitbraak van het Corona-virus en de maatregelen die ten gevolge daarvan genomen worden door de overheden, alsmede de bedrijfsmatige en economische gevolgen daarvan, onvoorziene omstandigheden uitmaken, en aldus dienen te worden beschouwd als een vorm van overmacht.

Deze omstandigheden blijven echter niet onvoorzienbaar. Wanneer een onderneming op vandaag, kennis hebbende van de huidige toestand en de geldende overheidsmaatregelen, toch nog contracteert maar naderhand haar contractuele verplichtingen niet blijkt te kunnen nakomen als gevolg van elementen die al gekend waren, is het sterk te betwijfelen dat het Corona-virus en haar gevolgen nog steeds als “onvoorzienbaar’’ zullen beschouwd worden.

Cruciaal is ook dat nagegaan wordt wat de exacte oorzaak is voor het niet-nakomen van afspraken door uw mede-contractant. Wanneer uw mede-contractant afhankelijk is van de aanlevering van grondstoffen of goederen vanuit Noord-Italië of China, maar er door overheidsmaatregelen aldaar geen productie of transport kan gebeuren, zal dit ongetwijfeld als een externe oorzaak beschouwd worden waarop uw mede-contractant geen vat heeft en die aanleiding kan geven tot overmacht. Anderzijds, wanneer uw mede-contractant reeds voor de uitbraak van het Corona-virus en de genomen overheidsmaatregelen, in gebreke was zijn/haar verplichtingen na te komen, zal het Corona-virus wellicht veel minder snel als een oorzaak van overmacht aanvaard worden.

Tenslotte dient nog benadrukt te worden dat er sprake moet zijn van een ‘’onmogelijkheid’’ om de verbintenis na te komen. Indien de nakoming niet onmogelijk is, maar slechts moeilijker of duurder wordt, dan is de kans reëel dat overmacht niet aanvaard wordt.

• Gevolgen van overmacht

Indien overmacht in een concrete zaak aanvaard wordt, dient wat betreft de gevolgen ervan nog een onderscheid gemaakt te worden tussen een tijdelijke en een definitieve overmachtsituatie.

Is er sprake van een tijdelijke overmachtsituatie, dan zal de verplichting om te presteren van de desbetreffende contractant opgeschort worden. Van zodra de uitvoering opnieuw mogelijk wordt, moet er terug gepresteerd worden, tenzij de uitvoering geen zin meer heeft.

Is de onmogelijkheid om de verbintenis uit te voeren van definitieve aard, dan is de partij die zich succesvol op deze overmachtsituatie beroept, bevrijd van haar verbintenissen. Ze dient haar contractuele verplichtingen niet meer uit te voeren en zal evenmin gehouden zijn tot schadevergoeding.

Benadrukt moet worden dat, indien het contract nog gedeeltelijk uitgevoerd kan worden, de uitvoering van dit gedeelte verplicht blijft. Indien bijvoorbeeld uw leverancier als gevolg van het corona-virus, geconfronteerd wordt met een stockbreuk en slechts gedeeltelijk kan leveren, kan hij zich niet op overmacht beroepen om niets meer te leveren, doch blijft hij gehouden tot een gedeeltelijke levering.

• Samengevat

Het loutere bestaan van het Corona-virus, de gevolgen ervan en/of de overheidsmaatregelen die in dat verband uitgevaardigd worden, zijn absoluut geen vrijgeleide voor uw onderneming, noch voor uw mede-contractant, om lopende overeenkomsten zomaar als beëindigd te beschouwen of tijdelijk op te schorten.

Een grondige analyse en beoordeling van de bestaande contracten en voorwaarden en van de concrete omstandigheden, zijn essentieel om uit te maken of in uw geval een succesvol beroep op “overmacht” mogelijk is en wat de precieze gevolgen daarvan zijn.